معرفی صحن های حرم امام رضا (ع)
حرم به لحاظ معنایی به فضای مربعی شکلی گفته می شود که در آن بقعه مبارکه ای قرار دارد و همچنین شامل گنبد، سنگ مرقد و ضریح است. حرم مطهر رضوی نیز از طرف جنوبی و شرقی به وسیله درب های طلاکاری شده به رواق‌‌ها و از طرف شمالی و غربی از طریق دو صفه بزرگ، به سایر رواق‌‌ها و مسجد بالاسر ارتباط دارد. حرم مطهر حضرت رضا (ع) در مشهد که در واقع مهمترین جاذبه گردشگری این شهر، یکی از حرم های مهم در جهان میباشد.حال بپردازیم به موضوع اصلی این مطلب که بررسی صحن های حرم امام رضا (ع) می باشد. به فضاهای بدون سقف در اطراف مرقد منور صحن میگویند، در ابتدا باید بدانیم که در مجموع حرم دارای ۹ صحن می باشد که هر کدام از این صحن ها با ویژگی ها و حال و هوایی خاص از دیگری متفاوت است.
صحن انقلاب اسلامی
این صحن اولین، قدیمی ترین و باشکوه ترین صحن از صحن های حرم امام رضا (ع) است که در دوران سلطان حسین بایقرا و با همت امیر علی شیر نوایی در سال ۸۷۵ هجری قمری و در شمال مرقد حضرت رضا (ع) ساخته شد. به پنجره فولاد امام رضا (ع) که از فولاد و برنز ساخته شده است در قسمت جنوبی همین صحن واقع شده است، پنجره بزرگی که از داخل آن روضه منوره حضرت قابل مشاهده است چهار ایوان معروف در این صحن قرار گرفته که به ترتیب به نام های ایوان عباسی در شمال صحن ،ایوان طلای نادری در جنوب ،ایوان نقاره خانه در مشرق و ایوان ساعت در مغرب می باشند. ساختمان معروف نقاره خانه در ایوان نقاره خانه واقع شده است که نقاره نوازی از بالای همین ایوان برگزار می گردد و در ایوان ساعت نیز همان طور که از نام آن مشخص است، یک ساعت بزرگ قرار داده شده که زمان نشان می دهد. این ایوان ها همچون سایر بخش های دیگر حرم با بهترین مصالح ساختمانی و هنر معماری اسلامی بنا شده اند و در حال حاظرو با وجود گذشت بیش از چند قرن همچنان محکم و استوار می باشند. مقبره شیخ حرعاملی ،آرامگاه مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی (ملقب به نخودکی) و مقبره شیخ مجتبی قزوینی که ازهمگی از بزرگان این سرزمین هستند در این صحن جای گرفته است. سقاخانه معروف نادری نیز دقیقا در وسط سصن قرار دارد که به سقاخانه اسماعیل طلایی (اسمال طلا) شهرت دارد.
صحن آزادی
یکی از زیباترین صحن های حرم امام رضا (ع) و نام دیگر آن به ویژه از زبان قدیمی ها صحن نو می باشد، در قسمت شرقی حرم مطهر واقع شده است. این صحن که در پایین پای حضرت است در سال ۱۲۳۳ هجری قمری و به فرمان فتحعلی شاه قاجار و با ۴۳۳۵ متر مربع مساحت ساخته شد که طلاکاری آن نیز در سال ۱۲۸۲ هجری قمری و به دستور ناصرالدین شاه قاجار انجام شد. این صحن به مانند صحن انقلاب دارای چهار ایوان با نام های ایوان طلا (در غرب)، ایوان باب الحکمه (در شمال)، ایوان ساعت (در جنوب) و ایوان باب السلام (در شرق) قرار گرفته اند. گفته می شود ساعت بزرگی که در ایوان ساعت قرار گرفته است را مظفرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۷۸ اهدا کرده است که تا قبل از ۱۳۳۶ هجری شمسی بر روی ایوان صحن انقلاب قرار گرفته بود.اما ایوان طلا در میان دیگر ایوان ها شهرت بیشتری را دارد که ارتفاع آن به بیش از ۲۰ متر می رسد. ۵۶ حجره و غرفه فوقانی و تحتانی در این صحن ساخته شده است که مقبره شیخ جعفر مجتهدی در یکی از این حجره ها قرار دارد. دری به رواق شیخ بهایی و مقبره وی نیز از حجره جنوب غربی صحن گشوده شده است.
صحن جمهوری اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی، صحن جمهوری در حرم مطهر رضوی ساخته شد که در غرب روضه منوره واقع شده است. مساحت این صحن با احتساب زیرزمین آن، ۱۹۰۶۵ متر، مساحت فضای باز صحن نیز حدوداً ۷۳۰۲ متر مربع و فضای غرفه‌‌های صحن حدود ۴۶۲۲ متر مربع است. سقاخانه ای زیبا و هست ضلعی در وسط صحن جمهوری اسلامی قرار دارد که جزو اولین مکان هایی در ایران میباشد که از سیستم الکترونیکی برای بخش آبخوری خود استفاده نموده است. در قسمتی از این صحن ساعت آفتابی ای واقع شده است که در تمام فصول، ظهر شرعی را نمایش می دهد. به مانند صحن های دیگر حرم از چهار ایوان و به سبک معماری اسلامی به نام های ایوان طلا یا باب الولایه (ایوان شرقی)، باب العلم (ایوان شمالی)، باب الغدیر (ایوان غربی) و باب الشهاده (ایوان جنوبی) تشکیل شده است.
صحن قدس
این صحن نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران ساخته شده است، در قسمت جنوبی حرم و بعد از مسجد تاریخی گوهرشاد قرار گرفته است. در وسط صحن قدس سقاخانه‌ای زیبا باه شکل بیت‌المقدس که ابعاد آن یک هشتم ابعاد اصلى قدس میباشد ،ساخته شده که گنبد آن از طلا بوده و داخل آن منبع آبى با شصت هزار لیتر گنجایش آب قرار گرفته است. صحن قدس به عنوان کوچکترین صحن در حرم با مساحت ۲۵۱۰ متر مربع و ۱۲۷۰۰ متر مربع زیر بنا در طبقات می باشد.
صحن هدایت
با مساحتی تقریبا ۱۴۴۰ مترمربع دارد که در شمال شرقی حرم مطهر قرار گرفته است. از سمت شمال شرقی به بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مدرسه علمیه و سردر طبرسی، از جنوب غربی به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و بست شیخ طبرسی و مهمانسرای حضرت و از سمت جنوب و جنوب شرقی به ساختمان اداری دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مقبره پیرپالاندوز و سردر نواب صفوی متصل است.
صحن جامع رضوی
بزرگترین صحن از صحن های حرم امام رضا (ع) با مساحتی بیش از ۱۱۷۰۰۰ مترمربع و یکی از جدیدترین آنها می باشد که آن هم پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در جنوب روضه منوره ساخته شده است. می توان گفت این صحن نیز یکی از بزرگترین صحن های اماکن مقدس جهان نیز می باشد، این صحن می تواند ۷۰۰۰۰ نمازگزار را در خود جای دهد، جالب است بدانید مسجد جامع هندوستان که یکی از بزرگترین مساجد جهان است قادر است ۲۵۰۰۰ نمازگزار را در خود جای دهد. از باب الرضا (ع) و باب الجواد (ع) به خیابان‌های امام رضا(ع) و خسروی نو راه دارد و از درب شرقی و غربی به بست‌های شرقی و غربی ارتباط دارد، همچنین از ۳۰ حجره و ۴۶ غرفه تشکیل شده است. در اطراف و در بخش جنوبی شرقی و غربی آن سه ایوان و سردر بزرگ ساخته شده است که در طرفین هر ایوان دو گلدسته طلا کاری شده با بیش از ۳۰ متر ارتفاع واقع شده که از ویژگی های منحصر به فرد این صحن است.
صحن کوثر
قسمت شمال شرقی صحن جامع رضوی قرار گرفته و زیربنایی بیش از ۱۵۲۶۶ متر مربع و مساحت ۱۰۲۶۸ متر مربع دارد. صحن کوثر از شمال شرقی، به سردر نواب صفوی منتهی می‌شود، در ضلع غربی آن، رواق جدید و بسیار زیبای امام خمینی (ره) و صحن آزادی قرار دارد. نمای این صحن ، سنگ، آجر و کاشی معرق است. زائرین برای وارد شدن به این صحن کوثر از خیابان شهید نواب صفوی، صحن هدایت و صحن جامع رضوی می توانند راه یابند.
صحن غدیر
قرینه صحن کوثر نسبت به صحن جامع رضوی است بصورتی که در ضلع شمال غربی صحن جامع رضوی و تقریبا با مساحتی حدود ۱۴۵۰۰ متر مربع در جنوب غربی اماکن متبرکه قرار گرفته است و مساحت آن ۹۰۹۲ متر مربع و مساحت غرفه‌‌های آن ۵۳۲۲ است.
علاوه بر این، از ضلع غربی به مجتمع تجارتی خدماتی غدیر و از ضلع شرقی به صحن جمهوری اسلامی و از قسمت شمال غربی نیز به سر در شیرازی ارتباط دارد.